Bağımlı İlişkiler - Bağımlı Eşler
Bağımlılık, başka bir şeyin ya da kimsenin istemine, gücüne ya da yardımına bağlı olma halidir.
Bağlılık ise, birine karşı sevgi ve saygı ile yakınlık duyma olarak tanımlanır. Bağlılık ve bağımlılık iki benzer kavramlar gibi görünüyor olsalar da, birbirinden oldukça farklıdır.
Bağlılık, yakınlık, şefkat, birlikte olmaktan mutluluk duyma duygularını içerirken, bağımlılık onsuz yaşayamama, alışkanlık, vazgeçememe ve kaybetme korkularını içerir. Bağlılık duyguları ile başlayan ilişkilerde, zamanla bağımlılık hislerinin gelişmesi kaçınılmaz bir durumdur. Bu durumun engellenmesi için bireylerin, birbirlerinin bireysel özgürlüklerini kısıtlamamaları gerekmektedir. Bir ilişkide birey kendisini bağımlı gibi hissedebilir. Eğer ki, birey yaşantısını bağımlı hissettiği kişi olmadan, devam ettirebiliyorsa, bu bağlılık olarak tanımlanabilir. Fakat kişi bağımlı olduğunu hissettiği kişi olmadan hayatını devam ettiremiyor, onsuz kendisini çaresiz ve mutsuz hissediyor, vazgeçmekte güçlük yaşıyorsa, bağımlılıktan söz edilebilir.
Aşağıdaki düşünce, duygu ve davranışlar varsa ilişkide (kişide) bağımlılığa dair bazı ipuçları gözlemlenir.
- Bireyin yalnızca eşinin yorumlarıyla kendisini değerli hissetmesi ve devamlı geçmişteki olumlu geri bildirimlerle ilgilenmesi,
- İlişkiye zarar gelecek kaygısı,
- İlişkiyi istediği noktaya götüremeyeceği düşüncesi ve açılımları ile ilgili oluşturduğu senaryolar,
- Eş tarafından terk edilme korkusu yaşaması,
- Eş tarafından onaylanmadan veya desteklenmeden karar vermekte zorluklar yaşaması,
- Tasvip edilmeme veya reddedilme korkusu yüzünden eşi ile anlaşmazlıklarını açıklamaktan çekinmesi,
- Onayını kazanmak için her şeyi yapma, kul rolü üstlenmesi,
- Bir ilişkiden diğerine geçişteki sürenin çok kısa olması,
- Yalnız kalma korkusu ve güvende hissetme gereksinimi nedeni ile eşle farklı ortamlarda ilişki (iletişim) kurma (örnek; eş işteyken, araba kullanırken veya spordayken).
- Eşini iş arkadaşlarıyla geçirdiği zamandan ve şüphelendiği olası cinsel eşlerden kıskanması,
- Biri onun aklını çeldirir düşüncesi ile eşini hemcinslerinden uzak tutmak istemesi,
- Eğer eş destek vermek veya cesaretlendirmek için müsait değilse kaygılı hissetmesi gibi düşünce, duygu ve davranışlardır.
Yaşanan bu kaygılar, ilişki boyunca hissedilmekte ve kişinin bağımlılığında zaman zaman azalmalar olmakla birlikte sürekli devam etmektedir. Kişi, bağımlılığın yarattığı “O benim her şeyim, onsuz yaşayamam, onsuz olmayı, hayal edemiyorum.” gibi düşüncelerle yaşadığı ilişkinin bitmemesi için kontrol yöntemlerine başvurarak ilişkiyi sürdürmeyi amaçlamaktadır. Kontrol etme düşüncesinin temelinde aslında görüldüğü gibi çok ilgilenmek ya da yaşanılan büyük bir aşk yoktur. Dışarıdan bakıldığında çok seviyor gibi görülse de yaşanılan yoğun bir kaybetme korkusunun dışavurumudur.
Birey eşini kaybetmemek adına onun için her şeyi yapmayı göze alıp, adeta ona kul köle rolünü üstlenirken bütün beklentilerini karşılamayı, onun kendisinden başkasına muhtaç olmamasını sağlamayı amaçlamaktadır.
İlişki bağımlılıklarında kişiler, yaşayabilmek için birisiyle birlikte olmaları gerektiğine inanmaktadırlar. Eşinin ona açlığını duydukları bütünlüğü vereceğini sanırlar. İşte bu yüzden ilişkiler yürümez. İlişki bağımlıları kendi başlarına var olabileceklerine inanmazlar.
Evlilikte ya da evlilik öncesi ilişkilerde erkek biraz da toplumun ona verdiği roller gereğince hep ön planda olan taraftır. Kadından erkeği yüceltecek sözler söylemesi, onu güçlendirecek davranışlarda bulunması beklenir. Buna karşılık olarak, kadını güçlendirecek, takdirde bulunacak, yüceltecek bir erkek rol modeli ilişkilerde olmazsa olmaz niteliğini taşımamaktadır. Bu sebepten dolayıdır ki, önceliklerini sürekli erteleyen, kendini geri planda tutan, ev yaşantısının dışında kendi yeteneklerini geliştirme fırsatı bulamayan kadınlarda bağımlılık duygusu artış gösterirken, özgüvenlerinde aynı orantıda azalma gözlenir.
İlişkide bağımlılık, aşk, sevgi ve duygusal nedenlere bağlıyken; evlilikte bağımlılık ekonomik durumlardan da kaynaklanmaktadır. Ekonomik özgürlüğünü kazanmak erkeğe ait bir rol iken, evin geçimini bir erkeğin sağlaması kadına öğretilmiş bir öğretidir.
Bağımlı ilişkilerde izole bir ilişki yaşama şekli vardır. Bireyler aileleriyle, arkadaşlarıyla ve yakın çevresiyle çok az zaman geçirmekte, geri kalan bütün süreyi birbirleriyle paylaşmaktadır. Bağımlı ilişkilerdeki bu izole yaşantı bireylerin birbirine olan mecburiyetlerini arttırır. Bu kadar iç içe olmak, ilişkinin yürümesi için bir engel iken, bağımlılığın artmasına yol açar.
Bağımlılık özelliği taşıyan ilişkilerde, bağımlılık duygusunun giderilmesi için terapide hangi alanlarda çalışıyoruz:
- Bağımlı eşin, eşinin yalnız olma hakkını veya kişisel aktivitelerine zorla girmemeyi kabul etmesinin sağlanması,
- Kendini beğenme ve kendine güven duygularının sağlanması,
- Etkili karar verme, yalnız kalmaya olan toleransı ve bağımsız hissetme duygusunun arttırılması,
- Eşin yokluğunu kaygısız kabul etmesinin sağlanması, (örneğin eşin işte, sporda yada arkadaşları ile birlikte olduğu anlarda)
- Eğer eş işte veya başka bir işle meşgul ise onunla yalnızca gerektiğinde temasa geçmesinin sağlanması,
- Bağımlı eşin rutin kararları bağımsız olarak vermesinin sağlanması, (eşi olmadan)
- Eşinin meslektaşları ve arkadaşları ile vakit geçirme ihtiyacının olduğunu kabul etmesinin sağlanması,
- Güvensizlik eğilimlerinin mevcut ilişkinin önüne geçmesi ve bunun aile köklerine dayandığının kabul edilmesinin sağlanması,
- Bağımsız bir kişi olmanın hem ilişki için hem de kendilik değeri için nasıl iyi olduğunu tanımlamasının sağlanması,
- Kendi hakkında kararlar almak konusunda bağımlı eşin, diğer eşin katkısı olmadan cesaretlendirilmesinin sağlanması,
- Kendine değer verme potansiyelini genişletmesini sağlanması gereklidir.
Aynı zamanda bağımsız eşle terapide nasıl çalışılıyor ve eşe nasıl destek olması isteniyor:
- Eşine değer verdiğini söylemesi,
- Bağımsız eşin; diğer eşe düzgün, minnettarlık ifadelerinde bulunması, güven vermesi,
- Bağımlı eşine tek yanlı iyi kararlar vermesi hakkında pozitif geri bildirim sağlaması.
- Eşine terapi sürecinde destek olması,
- Sınırlara uyma konusundaki iyileşmeler hakkında eşine geri bildirim sağlaması, ilişkideki bağımlılığın giderilmesi konusunda karşı tarafa sağlanabilecek desteklerdendir.
İlişkilerinde bağımlılık hisseden bireylerin, bu kazanımları edinebilmek amacıyla bir uzman desteği almaları gerekmektedir. Terapi sürecinde kazanılacak bu değerler, ilişkinin sağlıklı bir şekilde devam etmesi amacıyla gereklidir.